Tips voor ouders, leerkrachten, vrienden van jongeren die zichzelf verwonden (krassen, krabben, snijden, branden…) of waarvan je vermoedt dat ze dit doen.
Waarom doen jongeren dit?
Als buitenstaander is dit vaak moeilijk te begrijpen. De omgeving denkt soms dat het een manier is om aandacht te krijgen. Meestal klopt dit niet gezien zij meestal lichaamsdelen verwonden die in het dagelijkse leven door kleding bedekt zijn. Ze doen vaak ook alles om hun wonden te verbergen (smoesjes zoeken om niet mee te moeten turnen, zwemmen)en ze kunnen het meestal ook maandenlang verzwijgen.
Anderzijds kunnen veel van deze jongeren wel onze extra aandacht gebruiken! Eén op 15 meisjes zouden zichzelf verwonden. Bij jongens komt dat iets minder voor.
Je moet zelfverwonding zien als een manier waarop jongeren even hun onaangename gevoelens proberen te verlichten.
Veel jongeren die zichzelf verwonden hebben ooit pijnlijke of schokkende ervaringen meegemaakt die gevoelens van angst, schuld, woede, pijn of machteloosheid veroorzaakten . Daardoor zijn zij in hun puberteit extra kwetsbaar, extra gevoelig voor bvb afwijzing, hebben het extra moeilijk om een goed zelfbeeld op te bouwen, raken vlugger in een depressieve stemming enz…
De geestelijke pijn en de druk waaronder ze gebukt lopen is vaak zo groot dat ze die liever vervangen door lichamelijke pijn, of dat ze het krassen als spanningsontlader gebruiken, of dat dit de enige manier wordt om nog iets van gevoel te hebben enz…. Wat de zelfverwonding voor hen zelf betekent kan bij elke jongere anders zijn.
Vaak werkt zelfverwonding verslavend en kunnen de jongeren er achteraf niet meer mee stoppen, zelfs al is hun leefsituatie ondertussen behoorlijk verbeterd.
Krassen in de armen wijst niet direct op een zelfmoordpoging, al wordt het daar soms mee verward. Het is een manier om een ondraaglijk leven aan te kunnen, (nog) niet om er een eind aan te maken.
Hoe kan je als leerkracht, ouder, vriend(in) ‘helpend’ zijn :
· Maak zelfverwonding bespreekbaar. Hoe langer de jongere in het geheim zichzelf blijft verwonden, hoe moeilijker het soms wordt om hem of haar nog te helpen. Je kan dit doen door bij jongeren die ernstige emotionele problemen lijken te hebben volgende vragen te stellen : “Wat doe jij als je verdrietig, somber, kwaad enz…bent? Of “sommige jongeren doen zichzelf wel eens pijn als ze zich rot voelen. Wat doe jij?”
· Als een jongere je vertelt over zijn zelfverwondende gedrag, word dan niet kwaad, wijs de jongere niet af, toon je teleurstelling niet. De jongere voelt zich anders nog schuldiger, minder waard en gaat daardoor misschien nog meer krassen.
· Hou je hoofd koel, maar de relatie warm.
· Toon begrip. Zie het als zijn/haar manier om met ondraaglijke situaties en ondraaglijke gevoelens om te gaan. Interpreteer zelf niet te veel maar vraag wat de zelfverwonding voor de jongere betekent en probeer dat te begrijpen.
· Toon oprechte bezorgdheid. Zeg bvb “ik heb de indruk dat het niet goed met je gaat en ik maak me daar zorgen over, kan ik jou ergens bij helpen?”.
Stel jezelf kandidaat als ‘ luisterend oor’ voor achterliggende problemen maar forceer dit niet.
· Vraag niet expliciet om de wonden/littekens te mogen zien. Vaak zijn jongeren hier beschaamd over.
· Voel je zelf niet al te verantwoordelijk! Hier is geen sprake van ‘schuldigen’ Sommige jongeren zeggen zelf dat ze eigenlijk geen redenen hebben om ongelukkig te zijn. Mocht je toch vermoeden dat je zelf als ouder, leerkracht of vriend(in) mede-oorzaak van de spanningen bent, probeer dan tot een open gesprek hierover te komen.
· Toon respect voor de jongere, geef complimentjes voor dingen waar hij/zij goed in is.
· Vraag of hij/zij ook nog andere manieren kan bedenken die hem/haar door die moeilijke momenten heen helpen. Of vraag wat ooit al eens geholpen heeft. Laat de alternatieven zoveel mogelijk van de jongere zelf komen.
Toon waardering voor alle goeie manieren die de jongere toepast om met deze gevoelens en situaties om te gaan (bv. in bad liggen, door de regen fietsen, luid roepen, op een kussen slaan, huilen, plastic flessen vermorzelen enz…).
· Je kan niet eisen dat de jongere direct stopt met het zelfverwondend gedrag. Dit zou er voor kunnen zorgen dat ze verder doen in het geheim en geen verdere hulp meer wensen! Stoppen met zelfverwondend gedrag is niet makkelijk! Jongeren kunnen pas stoppen (of het beperken)als ze ondervonden hebben dat de alternatieven voor het krassen ook een beetje helpen (al helpen ze vaak minder goed dan het krassen zelf!) en als ze zich ook beter in hun vel beginnen te voelen (en dat kan een tijdje duren!)
· Vaak zal verdere hulp nodig zijn. Meestal willen deze jongere niet graag direct doorverwezen worden naar een hulpverlener. Het mag zeker bij hen niet overkomen alsof je van hen af wilt zijn (want ze zijn vaak extra gevoelig voor afwijzing). Zorg voor een ‘warme’ overdracht naar de hulpverlener dwz ga eventueel de eerste keer mee en houd als leerkracht of vriend achteraf ook nog contact met de jongere indien die dat wenst. Dit ‘warme’ contact is minstens even belangrijk als de beste therapie!!!
Je kan voor professionele hulp terecht bij de maatschappelijk assistent of psycholoog van de school of van het CLB (Centrum voor Leerlingenbegeleiding). Soms is psychiatrische hulp ook nodig.
In de hulpverlening kan er zowel gewerkt worden aan het leren omgaan met negatieve gevoelens als aan de achterliggende problemen.
Op volgende website vind je meer info :
www.zelfbeschadiging.nl (stichting zelfbeschadiging in Nederland, oa bemand door een aantal ervaringsdeskundigen)